Håvamål 01 I

I.I

1

Augo du bruke

før inn du gjeng,

i kot og i kråom,

i kot og i krokom.

For d'er uvisst å vita

kvar uvener sit

føre din fot.

2

Sæl den som gjev!

Gjest er inn komen,

kvar finn han sess åt seg?

Brå vert den

som på brandom skal sitja

og føre ærend fram.

3

Eld han tarv

som inn er komen

og om kne kulsar.

Til mat og klede

den mann hev trong

som hev i fjell fari.

4

Vatn og handduk

han ventar å få,

når til bords han vert beden.

Syn godlaget fram,

så greileg du kan,

med ord og attbeding.

5

Vit han tarv

som vidt skal fara;

d'er mangt heime høveleg.

Til bisn han vert

som veit for lite,

når han sit med kloke folk saman.

6

Av sin eigen klokskap

kyte ingen,

men ver håvar i hug.

Når du gløgg og tagal

i gardane sviv,

du kjem ikkje brått i beit.

7

Grannvar mann,

til gjestebod komen,

teier med andre talar.

Lyder med øyro

og med augo skodar,

veltenkt og føre var.

8

Sæl er den

som seg mun vinne

fagre ord av folk.

Endå det er

ymist med det

du eig i annan manns barm.

9

Sæl er den

som sjølv mun eige

livsens hugnad og heider.

For ofte hev menn

ille råder

aust or barmen hjå andre.

10

Betre byrdi

du ber kje i bakken

enn mannevit mykje.

D'er betre enn gull

i framand gard;

vit er vesalmans trøyst.

11

Betre byrdi

du ber kje i bakken

enn mannevit mykje.

Med låkare niste

du legg kje i veg

enn ovdrykkje med øl.

12

Inkje så godt

som godt dei seier

er øl for manne-ætt.

Di meir du drikk,

di mindre vit

mun du i hausen hava.

13

Gløymsle-hegren

over gildet sit,

han maktstel mange.

I fjørene hans

eg fjetra vart

i garden hjå Gunnlåd.

14

Øren vart eg

og ovdrukken

hjå den frode Fjalar.

Best er gildet,

gjeng du ut att

heil i sinn og sans.

15

Klok og tagal

skal kongsson vera,

frøkleg gange han fram.

Gladvær og fjåg

kvar gut skal svive

til sin døyande dag.

16

Ein stakkar tykkjest

han støtt må leva,

når han strid mun sky. Men alderdomen

gjev ingen mann fred,

om spjut honom sparde.

17

Kopen glanar

når til gilde han kjem,

fumlar fåmen og mullar.

Så snart han ein slurk

av skjenken fær,

då utan stans han sullar.

18

Han eine veit,

som vide reiser

og om mellom folk hev fari,

kor vel sin hug

han held i taum,

kvar som veit kva vit er.

19

Spar ikkje mjøden,

men med måte du drikk;

sei det som tarvst eller tei!

Ikkje nokon

neise deg kan

for du tidleg vil kvile om kveld.

20

Ov-etar, om han

ikkje seg sansar,

et seg heilt i hel.

Mang ein tull

vert for magen sin

til lått mellom kloke karar.

21

Bølingen veit

når frå beite han skal

koma heim om kveld.

Men ovnøyta, ho

aldri veit

å høve mage-mål.

22

Vesal-mannen

og meinkroken

alltid lastar og ler.

Ikkje han veit

det han vita turvte:

han sjølv hev last og lyte.

23

Vitlaus mann

vaker all natti

tenkjer både opp og ut.

Han er trøytt og mod

når morgonen kjem,

og alt er flokut som før.

24

Vanklok mann

trur vel om alle

som hugblidt mun helse.

Ikkje han ser

at dei snaror legg han,

når han sit med kloke saman.

25

Vanklok mann

trur vel om alle

som hugblidt mun helse.

Det ser han fyrst

når til tings han kjem:

av frendar eig han få.

26

Vanklok mann

veit alt, han trur,

der mellom bergi han bur.

Men når framandfolk

honom finn,

rådlaus røynest han då.

27

Vanklok mann

som vankar ute,

det er tryggast han teier.

At lite han veit,

det varest ingen,

utan for mykje han mæler.

28

Frod den tykkjest

som frega kan

og sjølv etkvart seia.

Ikkje nokon

av løyner det

som ut er ført mellom folk.

29

Ovnøgdi mæler

den som aldri teier,

bort i hyr og heim.

Ei radmælt tunge

som låkt er tøymd

ofte seg ugodt gjel.

30

Til narr skal ingen

ein annan hava,

om på gjesting han gjeng.

Ofte trur seg klok

den inkje vert spurd,

når trygt i ro han ruggar.

31

Tykkjest gjest klok

som tek til sprangs,

når i gilde han gjest hev hædt.

Han veit ikkje fullvel,

den som flirer i laget,

om han ikkje range folk råkar.

32

Mange gode

grannar du finn

som alltid må antrast i gilde.

Opphav gjerest

til ævleg strid,

når gjest er rang imot gjest.

33

Ein dugleg åbit

skal du eta jamleg,

når du på gjesting vil gange.

Då slepp du sitja

svolten og kei,

så du maktar lite å mæle.

I.II

34

Omveg er jamt

til utrygg ven,

om midt i bygdi han bur.

Men beinvegar gjeng

til den gode venen,

om han er langt av lei.

35

Gange skal du,

gjest ei vere

alltid på einom stad.

Ljuv vert lei

som lenge sit

kyrr på annans krakk.

36

Eit lite bu

er betre enn inkje,

heime er kvar mann herre.

Hev du geiter to

og ein tausperra sal,

då tarv du ikkje tigge.

37

Eit lite bu

er betre enn inkje,

heime er kvar mann herre.

Hjarta bløder

når beda du skal

om mat til kvart eit mål.

38

Våpni sine

skal mann på vollen

ikkje gange eit fet ifrå.

Uvisst er å vita

når pùå vegom ute

det spørjast kan etter spjut.

39

Ingen så gjevmild

og gjestmild eg fann,

han tok ikkje gåvor og takka.

Eller så gjev-sæl

med godset sitt,

han ei lika med løn du takka.

40

Eigni di,

som du avla deg hev,

treng du kje spara for deg sjølv.

Tidt til leie folk gjeng

det til ljuve var tenkt,

mångt verre gjeng enn ein vonar.

41

Med våpen og klede

skal vener gåvast,

det vert på dei sjølve synt.

Likt gjevande

lengst er vener,

om elles alt seg lagar.

42

Venen sin

skal ein vera ven

og løne gåve med gåve.

Til lått skal mann

med lått svara

og møte ljuging med lygn.

43

Venen sin

skal ein vera ven,

honom og hans ven.

Men med uvens ven

venskap halde

høver kje fagna folk.

44

Veit du ein ven

som vel du trur,

og du hjå han fagnad vil få:

gjev han heile din hug

og gåva ei spar,

far og finn han ofte.

45

Veit du ein annan

som ille du trur,

og du fagnad vil likevel få:

du fagert mæle,

men falskt tenkje,

og ljuging møte med lygn.

46

Eit ord til om den

som ille du trur

og ikkje kan lit til leggje:

le skal du med han

og låst vera ven;

lik vere gåve og løn.

47

Ung var eg fordom,

eg einsaman f¢r,

vegvill då eg vart.

Rik eg tottest

når eg råka einkvar;

mann er manns gaman.

48

Milde, modige

menn lever best,

dei el seg sjeldan sut.

For alt ottast

udjerv dreng,

gjerug gryler når han fær.

49

Kledi mine

kasta eg til

tremenn to på voll.

Kaute karar

med kledi dei vart,

neist vert naken mann.

50

Turkar toll

som i tunet stend,

det hjelp' korkje bork eller bar.

Så er kvar mann

som kjærleik vantar,

kvi skal han lenge leva!

51

Heitar' enn eld

brenn hjå ille vener

fagnad i fem dagar.

Men det sloknar

når den sjette kjem,

då all venskap versnar.

52

Ikkje tarv gåvor

så gilde vera,

ein ofte fangar lov for lite.

med ein liten braudleiv

og læta i staupet

eg fekk meg ein felage.

53

Brand brenn av brand

til brunnen han er,

loge kveikjest av loge.

Ved rødor ein mann

med menn vert kjend,

hen vert dott ved å dølja seg byrg.

54

Grunne sjøar

og grunne sandar,

og d'er grunt i hugen hjå mange.

Du ingen stad alle

jamkloke finn;

all stad er det båe slagi.

55

Måteleg klok

kvar mann vere;

ovklok vere han ikkje.

For sjeldan er hugnad

i hjarta å finne

hjå honom som ovklok er.

56

Måteleg klok

kvar mann vere;

ovklok vere han ikkje.

Lettast er livet

å leva for den

som vel noko veit.

57

Måteleg klok

kvar mann vere;

ovklok vere han ikkje.

Sin lagnad ingen

øygne føreåt,

då er han sælast i sinn.

I.III

58

I otta du rise

vil du rikdom taka,

og vil du folk felle.

Sjeldan liggjande ulv

lammekjøt fær,

eller sovande mann siger.

59

I otta du rise

hev du onnfolk få,

og gange og garden din vitje.

Mangt øyder mann

som om morgonen søv;

rask er halvveges rik.

60

Mål på turrved

og tekkjenever

lyt mang-mannen vita;

kor stor ein ved-kost

som vara kan

heile halve året.

61

Tvegen og mett

ride mannen til tings,

om han og klent er kledd.

Korkje brok eller skor

skjemmer nokon,

og heller ikkje hesten,

om han er låk.

62

Kurer og sturer,

til sjøen komen,

ørn ved utgamle hav.

Slik er den mann

mellom mange folk

som eig frendar fåe.

63

Frega og tala

den frode skal,

om vis han heite vil.

Det ein veit,

er utrygt hjå to;

det tri veit om, det veit alle.

64

Makti si må

ein mann med vit

hovsamt og høveleg bruke.

Jamt han det finn

når hjå frøkne han kjem,

at ingen er aller best.

65

Aktsam og gløgg

ein alltid skal vera

og varsam i venelag.

Dei ordi som du

til andre seier,

fær tidt du trega sårt.

66

Mykje for snart

mangstad kom eg,

sumstad kom eg for seint.

Ål var drukki,

ubrygt sumstad,

sjeldan kjem lei til lags.

67

Stundom til bords

dei bedi meg hadde,

om eg ikkje trong mat til måls;

eller to kjøtlår hekk

hjå den trugne venen,

der eg eitt hadde eti.

68

Eld på åren

og sol på eng

er best for mannsens born,

helsa si

å hava heil

og lytelaust å leva.

69

Endå ver kje vonlaus

om hu veiknar, helsa;

sume av søner fær sæle,

sume av frendar,

sume av fe-eign,

sume av velgjort verk.

70

Betre å leva

enn livlaus vera,

kvik fær alltid ku.

Bål for rikmannen

brenne eg såg,

lik føre døri låg.

71

Er du halt, kan du ride,

handlaus gjæte,

er du dauv, kan du duga i strid.

Blind er betre

enn brend å vera;

daud mun ein lite duga.

72

Son er kjærfengd,

om seint komen,

etter faren f¢r.

Sjeldan bautasteinar

nær brauti stend,

utan frendar fekk dei reist.

73

Av to i ein her

er tunga hovuds bane.

Fram or kvar ei kufte

kan det krjupe ei hand.

74

Den prisar natti

som nista si trur,

stutte er skips rær;

hastig er haustnatti;

på fem dagar er det

så ymist med v?ret,

og endå meir på ein månad.

75

Aldri han trur det,

som ikkje det veit,

kor folk vert galne for gull.

Ein er rik

og ein annan fattig,

legg det kje honom til last.

76

Døyr fe;

døyr frendar;

døyr sjølv det same.

Men ordet om deg

aldri døyr

vinn du eit gjetord gjævt.

77

Døyr fe;

døyr frendar;

døyr sjølv det same.

Eg veit eitt

som aldri døyr,

dom om daudan kvar.

78

Eg såg fulle grindar

hjå Fitjung-sønom,

no ber dei sekk og stav.

Rikdomen er

som ein augneblink,

du fær kje meir vinglut ven.

79

Hjå fåvis mann,

om han fe seg vinn

og ynde og elsk hjå kvende,

byrgskapen veks,

men vitet hans ikkje,

og ovmodet aukar drjugt.

80

Sant det røynest

som i runer er sagt,

dei frå høgdi runne,

som gudemakter gav

og som stor-tul skar,

trygt hev det han som kan teia.

81

Om kveld skal du dagen rose,

kona når ho brend er,

gjenta når ho gift er,

geiren når han røynd er,

is når du over kjem,

øl når det drukki er.

82

I stilla skal du sjøen ro,

skog i vind felle,

med møy i mørker svalle;

mange er dagsens augo.

Skip skal fram skride,

skjold skal live,

sverd gjev kvasse hogg,

kyssar gjev møyi.

83

Ved elden øl du drikke,

og på is du skride,

merri mager kjøpe

og mørke sverd,

hest du heime feite,

og hund på garden.

Håvamål

• I
• II
• III