Tonen som aldri døydde

TONEN SOM ALDRI DØYDDE

Den andre framtida





Dikt


Hans Anton Grønskag












 
Heim – Laust

Barndom på øy.
Femtital.
Fjerne dunk frå
svarte maskinrom.

Snurpenot
kring alt –

Utanfor
heimlaust.
 
Heilag – rein vind




Mi øy i horisonten
strek i vater

Hus - enkle
teikna i nøktern tru
balansert budsjett -
men med snikkarfinessar
mot ver og vind.

Kring det heile - ei boble

Ei øy med hus.
Hav.
Himmel.

Går inn der stundom.
Badar i heilag
rein vind.
 


Øy
steig frå hav.
Den store breen
skar si avskjed på yta
hatsk – kaldt.
Ruren dekker arr i flomålet
Lindrar – vernar

Lenger opp – livlaust.
For mykje salt i såra.

Eit steg enda høgre
gror bygda fram –
Røter som spurveklo
i furene

Ei fjern sol myser
bak skrivebordet.

Ikkje mi sak!




 
I bobla – folket –
Gjekk bort når rollene var spelte,
taus - namnlaus sorti –

Alle hadde eigne prosjekt
når det gjaldt stiar og grenser.
Nokre bygde enda
bruer.
Men andre snikra
gjerder og gjenstridige grinder.

Dei fleste vart gravlagde
heilt ned på auren,
og vart sunge lenge for
medan drøset gjekk om lyse sider.
Andre fekk ikkje slik
handsaming, men vart grove
heilt ned på berget.

Ein la mykje arbeid
i å få kvarandre
i jorda.

Det var nauda
om næring og plass
både her og der -
 



Ei øy,
fråflytta hus,
ein mottspist stol,
dørlaust,
glaslaust –

Utsikt til landet
tvers igjennom ferje
med plass til
svele og kaffi
i buken –

Her har livet
reist med
alt.

Stolen
den
siste som vinka

augevitne og
kjentmann -
 



Ungane som vaks opp her
såg verda utan filter.
Hjarto gapte som
nyklekte starar
Alt tok dei inn. Umettelege
som Atacama-ørkenen,
og med ørkenens stjernenatt
i augo

Dei sprang med bein
avla fram for både berg og
hav
uvørde som sjømenn på
veg frå kveldens siste kneipe

Dei hadde ein snert i orda som
kunne få hestar til å
stegle, og renne
rett inn foreiningssong
og bøn for ungar på
Madagaskar

Stundom styrte dei øyas avdøde skuter
frå ei tilvere som beingrinder på
stranda -
til å segle ut som Hollendre
med ei last av bakbundne
leksar.

Dei leika utan tanke på at
dei kom til å skilje veg
i to kjøn ein dag.

Ikkje før den dagen basketaka
enda kropp mot kropp, som før -
men med ein skilnad,
gnistregn smelte av mellom
auge, munnar og pesande bryst,
og dei sto att med punkterte andlet.,
tømde for heile barndomen.

Augo var utbrende krater og
hender
slong beinlause ved sida når dei
reiste seg
med høy i hår og kle.






Ubrukt

Ho - åtte og eit halvt
som meg.

Sola skrått inn –
tavla svart -
læraren - grå lagerfrakk
klassen bøygd - rekker.

Ho,
rutete skjørt - håret
nordisk lyst - stroke bak høgre øre
(vende litt opp på den sida eg sat)
håpte det ikkje var
tilfeldig,
Einaste fargen –
Resten var svart-kvitt,

Glaset
brått opent.
Vårleg vind tok seg inn
løfta hår - løfta andlet - gløtta til høgre
smilte fort – mot pulten min
ikkje meg - såg ned att
rekning.

Kjende blyanten gleppe,
hjarte hogg – stansa
rulla mot kanten -
ubrukt.
 



Før det var for seint

I eitt synsfelt
forte hender - dyr – klede – ungar.
Lyd: musikk – separator – latter – krøtter.

I eitt anna synsfelt,
ranslar av nylon – leiddest.

Ola-Ola som alle dyra var så glad i,
Kardemomme - by og land
hand i hand – gjenreising,
bygda som pensum

Kjende oss ikkje att
før det var for seint –

Der låg framtida.

 



Nokre kjensler
Nokre kjensler kjem sakte
god tid til å vekse seg sterke
som ei ferje på fjorden
smiler mot land.

Venta lenge – ja vel
kanskje heile liv –
Ikkje for mykje
om ein ventar på slikt

Stilt går ein derfrå,
sol
mellom hendene

lyser på
resten av vegen
ein skal gå.
 

Hemmeleg rom
i gamalt hus
vil gjerne bli funne.

Likevel går vi heile
liv og slektsledd
dører forbi
finn dei ikkje.

Men det hender
vind ruskar hardt
i gisne veggar –

og dører
fyk opp
når dei må.

 



Riktige grannar
let ikkje
stiane mellom husa
gro til.
Gras og andre vekstar
heldt seg langs
kantane,
kviskra
stilt
i seine kveldar
medan
månen skein
”her er vegen
vi skal synge
deg fram

det er det
minste
vi kan gjere.”


 
Øya mot kveld

Andlet
vender seg i berget
skuggane – som berget
sig fram - lava
rørsler langs furene
Ho kan tale

Båt sig fram på reine noteliner
Båt sig fram på botnlaus fjord

Når skuggen har klatra heilt opp
skal ho tale

med tause fuglar
ut fjorden.
 


Membran
Vil ikkje invaderast
Ein membran kring
mi boble
Utsikt til slettene –
til hus fylde av ord
som går ifrå kvarandre
Same storleik som vaskesetlane på
bøkene du berre
må
lese – ikkje djupare berre
friskare layout

Men
eg har ein membran
mot kometregn
frå låge himlar.


 

Stiane mellom husa –
Somtid grodde dei til –
Somtid gjekk folk sine
eigne vegar.

Kunne sagt mykje
om stiane – men stiane sa vel
meir sjølv.

Somtid
grodde dei til
over natta

finst ikkje ord
for alt –

 


Øya lengta
ofte aust
mot land,
samla holmar og skjær –
ærfuglmor og
ungar.

Stundom
sleit ho på
undersjøiske lenker
seinvinters,
raste i urkraft og sinne
for så å blotte seg

skamlaust –

Seglde våren i møte
til holmane
vestpå.



 

Læraren

Vi elska han
Han var lekar tannlekar veterinær prest
jordmor sakførar og arkitekt.
For oss ungane var han Nansen Amundsen
Leiv Erikson Carl Linne og Moses.

Når han sto i stamnen, reiste kateteret seg
mot brottsjøane og det gneistra til i augo –
Har han kompass?
Er her fyrlys då?

Men han strekte handa ut i rette tid.
Lyfte oss
trygt opp mot vinden
og vi glei mot hamn.

Ofte greip han den veikaste handa.
Vart du redd?
Ja kviskra det
men eg fylgde heilt til land.

Han møtte blikk –
såg der
både fyrlys og
kompass-

Ja sa han -
Du loste meg godt –
 


Theas store dag

Ho gjekk over jordskorpa
slepande bører
lite høvelege for
nedslitne beingrinder.
Krokut og anonym som
ein parentes.
Ingen turte sjå henne klart

Men då dagen kom
var det som om alt klaffa.

Løvetanna spratt ut
og ungane plukka.
Ein snikkar og ein fotograf
kom sjøvegen,
og då misjonskvinnene
i sin nåde gjekk saman
vart ho lagt i nysnikra kiste,
kledt i lin og pynta med blommor

Fotografiet
vart klart og skarpt.
 



Rur

Minner om ei øy -
ei boble for tilflukt.
Semibalanus balanoides –
Svabergets rur
lyser kvitt mot stjernene.
 
Opne munnar ved flo –
Hardt tilknepte ved fjære –
Alltid umælande.
Alltid presis – flo – fjære.
 
Draumen under skalet – gjeld ikkje deg.
Gjeld skapningens heimland før
bare bein gjorde seg lette over
berg.

Pangea –

 
 


 
Båt går ut
Kaffi til 9-timen
i styrhuset,
blank sjø
lina egna
mannen herre
over situasjonen.

Båt kjem inn,
tek med seg radioen,
tom og strømlaus øy,
låser døra,

territoriale grunnar




Den som ror
nyttar pusten
magen gjer det meste.

I morgon
austavind og sol
får sjå
kva som kjem framfor augo,
flo – vind - straum

Kan berre sitte
til ståket har lagt seg

Det meste kjem
ein i møte ein gong

når ein ror



 
Plassen i nedste Vika
vart bygt av
restar og kapp i verda,
snudd og vendt
av vise hender
til det vart heilt
og nok.
Spikrane retta ungane -

Steinhella ved døra –
plass til ein heil generasjon
med utsikt til
fleire horisontar.

I solrenninga spelte
einkvan munnspel -
B. S. Ingemann

Slekta tok viktige
avgjerder

retta ryggen.





 
Rastlaus trasking
i mine rom,
mørkret tek meir plass
kvart år.

Det hjelper å
sleppe folk inn
Roleg prat -
som å krysse ei elv
stein for stein.

Best er det
å sleppe
ungar inn.

Dei tek all plassen -
 




Eit lite dikt
skreve med linerlekloa
hauken
la igjen
på isen.
 




Eg skriv ikkje dikt
om noko
diktet er -
er som røyk
frå veidemannens bål,

lik svermar
av fuglar
inn frå havet.
Eg
vil joike skuggane bort
frå deg.
 
Frå sjamanens runebomme
stig dikt,
og stjerner endrar bane,
vert
kvilelause
spenningar,
sprakande
mellom galaksar,

eller balsamerte
tårar
innkapsla i mørket
ditt.


 

 
Bygda var lukkeleg
med folket sitt -
Vi slang langs vegane
på sundagen.

Nokre stødde seg til
sykkelen.
Støtt vart vi einige om veret,
kjende litt på
fattigdomen og fann
han var bra fordelt
og til å leva med.

Ikkje alle som har det så godt
som oss
vart det sagt,
får sende ein slant.

Kunne ikkje håne kjentfolk
med allmisser.

Det var regelen.
 




Har ein
Massey Ferguson.
Grom lyd!
Svarttrosten
tek plass som
panserpryd.
Stilig -
kvitrer
jentene i
rognetreet.
 




Kan ikkje fange dei alle
ikkje i eit manneliv.
Dei fell som snø i mars
mot varm jord
og vert borte,
men nokre dikt
fell i mi hand,
som denne av ei
husmannssjel
som aldri fekk tale.
Oppført i kyrkjeboka
ved utgang og inngang,
ligg i grav som andre flytta inn i,
etterpå.
Omtalt i Folketellinga av 1865
som ”Beata Olsdatter, tjenestepige”.
Ikkje omtalt seinare.

Kom hit syster – fortel!

Men
ikkje sjå deg om
i mi tid.
 




 Vinden syng salmar
gjennom fråflytta hus
ein einsleg stol
lyttar,
er det du ?
 
Når eg står i den andre døra
ser eg far på veg inn
i sekstitalet
med spettet i eine handa
og hesjestaur i den andre.
Sterk kropp,
brun av sol og vind
og med milde
framtidsvoner
i andletet –

Staur vart planta
djupt
kunne ikkje rikkast
av andre,
ikkje av vind
ikkje konjunkturar
ikkje motar.

Surra strengen
over
og stramma til.

Tonane i strengeleiken
over julinatta
bar langt.
Sa at dette var far sin song
 
Han døydde brått
i sekstiseks,
lykkeleg
uvitande -
Men
tonane skjelv – fjernt
og vart
langs alle
vegar - bak alle dører:

Framtid –

 
 


Når vinden når fram
til øya mi
lengtar han ikkje lenger -
Ringen
trør han med
myrull og storrgras,
tonane dryger lenge –

Heilo spelar
for maken sin,
steggen kryp ned i kjerret

All lengt
syg seg fast
om kvelden her -

Tranefuglen på eitt bein
veks stivt opp av
mosen –

Kva rekk vel lenger
enn trekkfuglens røter ?





 
Vinden strør
kring seg med rognebær
og lauv,
samlar havet i famnen
og legg ekrene i lake
langt innpå land.

Dagen grip med valne
fingrar etter bølgjene,
bleike maneter – daude andlet
på yta, men likevel i rørsle.

Speler innøvde roller.
Då kan berre hausten koma.








 
Havslettene vaknar til liv
kring øya,
mumling og dumpe drønn,
stemmer frå
ein mektig by:
 
elsk – elsk

og over den blanke flata
krusingar kring munnen,
lokkar i sekundar før skyming,
berre eit kast med
hovudet:
 
det er no –
det er no lufta er moge,

vindauge ope,
kjenn
legg handa di
her.




 
Inni bobla skin sola
Lyset samlar seg i kjære andlet,
blomstrete hovudtørkle,
mjølkespann og raud traktor.
Mørke dieselbrum mellom husa,
feit lyd - trygg voggesong

Dei lange åretaka – alltid lydlause,
spente ryggen mot framtida.

Viss på vegen
heilt til det siste.
 




Eit dikt lagt varleg ned
med andletet opent–

Når verda flør over ein gong
skal det vera
berre eit avtrykk på veg ut
mot stjernene –

vender det andletet hit
skal vi møtast
omkledt – utan å trenge
ord meir.


 


Vi hadde slarvekjerringane
og intrigemakarane og
skrytepavane og sladreungane
og naskarane og lygarane og
klagarane og skinnhelligpeisane
og floksene og rundbrennarane og
griskallane og flyfillene og
grinkallane og grådigpeisane og
bedehuskjerringane og bedrevitarane.

For ikkje å snakke om
folk flest!

Desse spelte elles
andre roller,
etter behov, og
talent.

Når morfar tok den strenge
maska, på drog han augebrunene
ned ved å stramme både
munnen og smilerynkene
kring augo.




 
Morfar er på fotografiet
i stivna positur
med barnebarn
danderte i kle han ikkje tør ta på.

Han har never som er skapte
for årer og armar som
fekk det til å flø innover land.

Rodde jorda rundt og rundt, men
kom seg aldri frå grunnane
fordi potetene alt var kokte
og gryta venta med salt vatn.

Han legg handa over ein av oss
som ein patriark,
men brenn seg på ukjende former.

Brydd og stiv ser han fotografen -
vert fanga i album.

Skuggane inni nevane
er forma av årer.




MATHEUS

Den dagen Matheus fekk
trygd, takka han postdama
oppi handa, og gjekk med
pengepungen open langs vegen til kaia
tre dagar i strekk,
heilt til nokon fortalde han at
det var noko som heitte tjuvar.
Då såg han lenge på rutebåten utpå svaet,
men fann ikkje levande blikk der.

I seksti år livnærte han seg
på vedhogst og torvtaking -
sleit økser og spader som andre sleit
truser og gebiss – men han sleit dei heilt
inntil treet.
Lånte slipesteinar der det var ungar som
kunne dra.

Han tok grøfter lengre enn den
kinesiske mur og djupare enn
sin eigen fattigdom.
Han var ein dagarbeidar som hogg
seg ein plass ved andres matabord,
bad bordbøn så inderleg at vi skamma
oss, og ønskte vi hadde mindre å rutte med.

Matheus sette si ære i å klare seg sjølv.
Fraus seg gjennom vintrane, og trudde på vår,
og på Vår Herre.
Når salmesong og flis ljoma frå
hoggestabben, visste vi at
ingen kunne koma nærare himmelen
på desse kantar.

Salige er de rene av hjarta -
dei veit ikkje kva fusk er.

Gamle barneauge råka oss som ei
glømt sorg,
og ei lengt
sterkare enn gravitasjon.








Når fiskarane gjekk i land
hadde dei vokse saman på
midten –
bryska seg i karsleg
motorolje, tjære og fiskeslo og
signaliserte ereksjon som eit fyrlyssveip
over øya.
Kom det eit kvinnfolk eller to
spytta dei glis seg imellom ,
og sende blikk fulle av klåfingra netter.

Hadde Kvinnefronten kome ti år før,
måtte dei ha væpna seg tungt med
klasebomber og Kalasjnikof, i staden
for frisleppte puppar.

Men så hadde dei heller ikkje sett at
styrkeforholdet kunne endrast.
Karar i mindretal, og kvinnfolk i fleirtal
var ein heilt annan sak.

Det vart forskyving i lasta då.
Propellar som fekta i lause lufta.
Blasse auge utan landlov.
Talen gjekk i hytt og pine.

Nygjeldte gjekk dei kvar til
sitt –
med nevane
oppå dyna.







 


Mammutens vegar
gjennom polarnatta
smelta bort,
og den store isen stønna seg mot havet.
I slektsledd
var folk på veg,
stampande mot nordavinden -
programerte for sjølvmord.

Dei var unge og sterke.
Veidefolk med rovdyrets kalde
kalkulering i kvar muskel.
Alltid halsande mot nye leirbål
Alltid på veg til sydande hav
og lier overgrodde av vilt.

Men det er mest kvinner det handlar om -
nei – jenter – så vidt kjønnsmodne,
med dieungar ved barmen, og andre på slep.
.
Dei hadde trossa isvindar og svolt
under trollstemt nordlys,
trossa sabeltanntiger og mammut
feidar og sjukdom.

Då dei kom fram
la dei avkomet
trygt frå seg i mosen.

Så fann dei medbrakt knusk,
og varma opp den nye
verda.

  


 

Øya hadde vegar for sykkel
Jonas Øglænd var eit namn å
rekne med når det gjaldt
folkeleg sjarm og dametekke.

Torg var alle stader
der vi danna ring
på eit vindblåst strek
mot horisonten.
Ungdomar samla seg
kring eit dusin blanke sykkelstyre.

Det var ikkje mykje å gøyme seg bak.
Fekk ein napp, kunne ein saktens
vente til sola stupte i Atlanteren.
Men kven hadde lært klining
på ei naken øy?

Likevel kunne mirakel skje
og det smaug ei jente opp på stonga.
Ho dufta blomstereng og hav
så langt auge rakk,

og du trødde
sanselaust vilt for å få igjen
pusten.


 


Ho dødde gradvis
mot leppene.
Alt stødde seg på dei
til slut –
Hennar siste andedrag
tømde romet.

Som eit svart hol,
alle ville få i
jorda.

 
 


Kråka

Skallen
som eit jarngrev
over mønet
vaktar sine
rettar.

Om du ikkje
vert gravlagt,
har ho retten
til tarmane.
 


Fødselsdagsgåve
Då eg vart 12 år
fekk eg ein globus
i gåve

Denne side opp,
sto det på eska
 



Planta vaks her –
trass alt
Vi kalla den muserter
Ikkje mykje til frukt, men
ungane her forsto han.

Dei minste orda
er svake pust
frå nattknepte kronblad

Tal med dei !
 





Florlette trådar
Lampa over meg,
bordet under meg,
golvet under bordet,
byen bak veggen,
øya
bak byen –

Trådar - samlar trådar - saknar trådar –
veven går
ikkje opp.

Berre eg
er sakna i det diktet –

Alt anna finst.

 


Når han kom med
rykande kvitt skum frå havet
full og galen, og med eit stort svart gap
frå himmelrand til himmelrand,
då var det alvor.

Kråka klora seg fast i ein gjerdestaur
i fossregnet.
Då den rann over, fauk ho bort.

Alt folket var inne.
Blåheldt på Fiskeribølgen,
og giktbrote hender.

Då vinden løya på morgonen,
slo dei radioen av –
og lydde etter rekved.

Ganglaget til den første
overallen frå kaia
avgjorde –

Faren over!

 



Andedraga som kjem
frå dei inste roma
små glimt av noko
som ikkje vart
eit blikk, eit kast med
hovudet, ei hand som
trekte håret vekk
så du fekk sjå –
ja, ville bli sett

dette som du ikkje trudde
var lagra nokon plass
men er der
for det
er der
som ein vindstille
vind -
ein ubrukt
utgang
 




Historia er ikkje arkiv
tida er ikkje ei elv
eg ror på same sjø
som Platon og Descartes
eg ror ut frå mi øy

kvar gong vi møtes
heng vi på årene
andøver litt før vi pratar
og ler av våre eigne tider

når vi går i land er vi på
ulike strender
men sanden er den same
fortøyer båtane, og ler mykje

vi hugsar å snu
timeglaset til neste gang

slik kan vi leva evig
 
Eg veit ikkje kva
eg er heimlaus frå

mitt heimland sleit seg –
Strand med kløyvde klippar
eit arr
lengslene
speidar

som avhogde dyr



 

Eg dreg båten frå land
glir på blankt vatn
på drivande skyer

Eg ror tankane tome
og set segl
eg skal ikkje gå i land meir
før eg er ein annan

Alt er likevel sant
når ein finn vinden sin
og leia

Det fins ei sanning:

det du teiknar med
tynn griffel
og kjøl
 



Eit varmt hjarte

Stormen
er ikkje så farleg –
gjeld å krumme
ryggen imot

Tangloppa legg
flatsida
mot tung stein

Ruren kan bera
ein landgang
av soldatar -
Han legg likevel
øre
til berget -

Eit hjarte
pumpar
der nede -
i glødande
magma

 



Tonen som aldri dødde
Når eg står i den andre døra
ser eg far på veg inn
i sekstitalet
med spettet i eine handa
og hesjestaur i den andre
Sterk kropp
brun av sol og vind
og med milde
framtidsvoner
i andletet -
Staur vart planta
djupt
kunne ikkje rikkast
av andre
ikkje av vind
ikkje konjunkturar
ikkje motar -
Surra strengen
over
og stramma til
Tonane i strengeleiken
over julinatta
bar langt
sa at dette var far sin song
 
Han døydde brått
i sekstiseks
lykkeleg
uvitande -
men
tonane skjelv
langs alle
vegar - bak alle dører
Framtid!